آشنایی با مفهوم فرانچایز، انواع ، معایب و مزایای آن

معنی فرانچایز برای خیلی از ما هنوز یک مفهوم ناشناخته است. فرانچایز، فرانشیز یا دریافت حق نمایندگی استفاده از دارایی‌های فکری شرکت‌ها و کسب و کارهای معتبر است. منظور از دارایی‌های فکری، برند، لوگو، نام تجاری و… است که تحت قراردادهای مشخصی و در قبال پرداخت هزینه‌هایی تحت عنوان حق استفاده از این دارایی‌ها استفاده می‌شود. از جمله پرطرفدارترین فرانچایزها رستوران‌های زنجیره‌ای مک دونالد هستند. اما معنی فرانچایز چیست و حق فراچایز چه مفهومی دارد؟ در این مقاله از مجله آرادل به طور مفصل به مفهوم فرانچایز، انواع و معایب و مزایای آن پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.

تعریف فرانچایز به زبان ساده

آیا تاکنون عنوان فرانچایز یا اعطای نمایندگی را شنیده‌اید؟ اصلاً می‌دانید معنی فرانشیز چیست و چه مفهومی دارد؟ فرانشیز درواقع نوعی حق امتیاز برای استفاده از برند دیگر شرکتها است. اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم که حق فرانچایز چیست، به این صورت است که فرد با دریافت حق فرانشیز از امتیاز گیرنده یا فرانشیز اجازه می‌گیرد تا کالا و خدمات خود را با نام برند فرانشیز دهنده بفروشد و در ازای این خدمات نیز باید برای راهاندازی و صدور مجوز هزینه‌ای پرداخت کند.

برای مثال در بسیاری از رستوران‌های زنجیره‌ای معروف مالکیت هر شعبه با شخصی متفاوت است اما شیوه اداره، دستورالعمل پخت غذا، دکوراسیون و حتی تابلو و آرم رستوران مطابق با الگوی ثابتی صورت می‌گیرد که توسط فرانشیز دهنده تدوین می‌شود.

تاریخچه صنعت فرانچایز

میتوان گفت شروع شکلگیری فرانشیز به سال ۱۸۵۰، همزمان با اختراع چرخ خیاطی توسط «سینگر» بر می‌گردد. او برای افزایش فروش چرخ خیاطی در نقاط مختلف و نیز آموزش مشتریان در مورد نحوه کار با این ماشین، شروع به اعطای لیسانس فروش و توزیع این محصول به کارآفرینان در نقاط مختلف کشور کرد.

اما با این حال به عبارتی دیگر می‌توان گفت که تاریخ رشد و توسعه  فرانشیز به اواخر دهه ی ۶۰ و اوایل دهه ی ۷۰ میلادی در آمریکا بر‌می‌گردد که به تدریج در اروپا نیز جای خود را بازکرد. این زمانی بود که سرمایه گذاران و تولید کنندگان در پی این بودند که به جای سرمایه‌گذاری مستقیم، اقدام به قرار دادن یک تولید کننده یا توزیع کننده مستقل در مناطق جدید کنند؛ که این روش به تدریج تبدیل به قرارداد خاص فرانشیز با مختصات خود گردید.

۳ موج اصلی فرانچایز

در واقع می‌توان گفت فرانشیز از ابتدا «سه موج رشد اصلی» را تجربه کرده است. موج نخست در اوایل دهه ۱۹۷۰ به وقوع پیوست. یعنی زمانی که رستوران‌های غذای فوری از این مفهوم برای رشد سریع بهره‌برداری کردند. صنعت غذای فوری، یکی از نخستین صنایعی بود که قدرت فرانچایزینگ را کشف کرد.

اما به زودی کسب و کارهای دیگر نیز شروع به تطبیق دادن مفهوم فرانچایزینگ با صنایع خود کردند. موج دوم در اواسط دهه ۱۹۸۰ روی داد؛ یعنی زمانی که اقتصاد آمریکا به شدت به سوی بخش خدمات تغییر جهت می داد.

موج سوم نیز در اوایل دهه ۱۹۹۰ آغاز شد و تاکنون ادامه دارد. مشخصه  این دوره کوچک‌سازی شرکت‌ها و افزایش هزینه فرانشیزهای سنتی بود که به کارآفرینان بالقوه اجازه دستیابی به کسب و کارهای آزمون شده را سریع‌تر و با هزینه‌ای پایین‌تر دادند.

بیشتر بخوانید : دلایلی که اهمیت راه اندازی کسب و کارهای مبتنی بر فرانچایز را تقویت می کند!

مفهوم و معنی فرانچایز چیست؟

فرانچایزینگ یا (دریافت حق نمایندگی) یک شیوه ورود به بازار شبیه به دادن امتیاز است. در یک قرارداد فرانچایز، امتیاز دهنده و یا فرانچایزر (Franchisor) به امتیاز گیرنده یا همان فرانچایزی (Franchisee) اجازه استفاده از یک محصول، نام برند، لوگو و حتی اختراع را واگذار می‌کند. فرانشیز در واقع همان امتیاز یا حق نمایندگی است که به یک شخصیت حقیقی داده می‌شود تا محصولات و یا خدمات یک کمپانی شناخته شده را به فروش برساند.

این امتیاز برای مدت زمان محدود و تعیین شده‌ای در ازای پرداخت مبلغی از طرف امتیاز دهنده در اختیار امتیاز گیرنده قرار می‌گیرد. شرکتی که امتیاز فرانچایزر را واگذار کرده دیگر نیازی به سرمایه‌گذاری مستقیم برای توسعه کسب و کار خود ندارد. در عین حال می‌تواند راحت‌تر به یک برند منطقه‌ای، ملی و یا حتی جهانی تبدیل شود.

انواع فرانچایز یا حق نمایندگی

به طور کلی چهار نوع اصلی فرانچایز وجود دارد: فرانشیز یکتا، مولتی فرانشیز ، فرانشیز منطقه‌ای و فرانشیز پیشرفته.

فرانچایز یکتا یا تک واحدی

در فرانشیز یکتا یا تک واحدی، امتیاز دهنده حق افتتاح و راه‌اندازی یک واحد را به امتیاز گیرنده اعطا می‌کند. این نوع فرانشیز ساده‌ترین و متداول‌ترین نوع فرانشیز یا حق نمایندگی محسوب می‌شود. بسیاری اوقات پس از آن که امتیاز گیرنده یک واحد را افتتاح کرد و آن را رونق بخشید ممکن است به مرور زمان از امتیازگیرنده امتیاز گشایش واحدهای دیگر را نیز بگیرد.

مولتی فرانچایز

در این مدل از فرانشیز امتیاز دهنده حق افتتاح و فعالیت بیش از یک واحد را به امتیاز گیرنده عطا می‌کند. به طور معمول در این نوع توافق برنامه‌ای تعیین می‌شود و در این برنامه بازه‌های زمانی مشخصی برای بازگشایی واحدها تعیین می‌شود.

فرانچایز یا نمایندگی منطقه‌ای

در این نوع توافق، دریافت کننده فرانچایز حق بازگشایی چیزی بیش از یک واحد در یک زمان مشخص و در یک منطقه خاص را دارد. تفاوت این نوع قرارداد با قرارداد مولتی فرانچایز بحث توسعه منطقه‌ای است. اهدا کننده فرانشیز موافقت می‌کند که ۵ واحد را در یک دوره ۵ ساله در یک سرزمین مشخص افتتاح کند. آن مناطق در اختیار صاحب امتیاز بوده و کس دیگری نمی‌تواند در مدت قرارداد در آن منطقه واحدی افتتاح کند.

فرانچایز پیشرفته

در این نوع قرارداد حق امتیاز چیزی بیش از افتتاح یک یا چند شعبه در یک منطقه خاص است. دریافت کننده فرانچایز علاوه بر دارا بودن حق و تعهد برای افتتاح و بهره‌برداری و نمایندگی از تعداد مشخصی واحد در یک منطقه تعریف شده، صاحب امتیاز حق فروش نمایندگی‌ها به افراد دیگر در آن منطقه است. این نوع نمایندگی‌ها که از جانب امتیاز گیرنده به فروش می‌رسند، به عنوان نمایندگی فرعی یا فرانچایز فرعی شناخته می‌شوند.

مزایای فرانچایز و دریافت حق نمایندگی

پشت هر نام و برند تجاری موفق معمولاً محصولی باکیفیت، تبلیغات مؤثر و بازاریابی قوی وجود دارد و شاید سال‌ها طول بکشد تا یک برند بتواند به چنین موفقیتی برسد. در کنار همه این‌ها موفقیت یک برند به دانش تخصصی و پول زیاد نیاز دارد و قطعاً بدون این پیش نیازها احتمال شکست نیز بیشتر می‌شود. از همین رو امروزه بسیاری از افراد و شرکت‌ها برای جلوگیری از شکست‌های احتمالی و سوددهی بیشتر، از فرانچایز استفاده می‌کنند.

از مهم‌ترین مزایای فرانچایز این است که به فرد یا شرکت‌های امتیاز گیرنده اجازه می‌دهد با سرعت بیشتری پیشرفت کنند و با استفاده از نام، خدمات و محصولات یک برند موفق پله‌های ترقی را سریع‌تر طی کند.

فرد یا شخصیت حقیقی که حق امتیاز فرانشیز یا حق نمایندگی را خریداری می کند، دیگر لازم نیست یک مسیر طولانی را برای موفقیت کسب و کار طی کند. او به سادگی به تامین کننده و یک نام تجاری قدرتمند دسترسی پیدا کرده و با کمترین هزینه کسب و کار خود را راه‌اندازی می‌کند.

بهره‌برداری از نام تجاری قدرتمند در شروع کسب و کار

دریافت کننده فرانچایز از تجربه موفقیت آمیز کسب و کارهای با تجربه و صاحب نام استفاده می‌کند. او از قدرت نام تجاری اهدا کننده فرانچایز بهره می‌برد و به سادگی به کسب و کار آن‌ها ورود می کند.

دسترسی به تامین کننده‌های مطمئن

معمولا تامین کننده‌های مطمئن توسط اهدا کننده فرانچایز در اختیار دریافت کنندگان امتیاز نمایندگی قرار خواهند گرفت. این خود یک مزیت محسوب می‌شود. دیگر نیازی نیست تا دریافت‌کننده حق نمایندگی زمان و هزینه‌ای را صرف پیدا کردن تامین‌کننده معتبر و مطمئن کند.

یکپارچگی بازاریابی و تبلیغات در نمایندگی‌ها

بازاریابی و تبلیغات معمولا در تمام شعبه‌های کمپانی‌ها یکپارچه هستند. بنابراین دریافت کننده فرانچایز از مزایای بازاریابی یکپارچه و آزموده شده بهره می‌برد.

هزینه معقول با دریافت نمایندگی

گاهی اوقات راه‌اندازی کسب و کارهای بزرگ به هزینه‌ای بسیار زیاد نیاز دارد اما دریافت کننده فرانچایز می‌تواند با هزینه نسبتا مناسبی کسب و کار خود را راه‌اندازی کند. شرکتی که امتیاز فرانچایز خود را واگذار کرده نیز دیگر نیازی به سرمایه‌گذاری مستقیم برای توسعه کسب و کار را ندارد. اهدا کننده فرانچایز در عین حال می‌تواند خیلی راحت‌تر به یک برند ملی، منطقه‌ای و حتی جهانی تبدیل شود.

معایب حق فرانچایز چیست؟

در کنار مزایای فراوان صنعت فرانچایزها می‌توان به معایب کمی هم اشاره کرد. دریافت کننده امتیاز نمایندگی یک قرارداد رسمی با صاحب امتیاز امضا می‌کند. در این توافقنامه حق اصلی در مورد نحوه اداره مشاغل بر عهده اهدا کننده فرانچایز است. بنابراین فضای کمتری برای خلاقیت وجود دارد. معمولا محدودیت‌هایی در مورد محل فعالیت، کالاهایی که به فروش می‌رسد و حتی تامین کننده‌ها وجود دارد.

تاثیر عملکرد بد دریافت کننده نمایندگی بر اعتبار و شهرت شرکت

در عین حال عملکرد بد دریافت کننده نمایندگی می‌تواند بر اعتبار و شهرت شرکت اصلی تاثیر زیادی بگذارد. یکی دیگر از موضوعاتی که در این نوع همکاری برای برخی از افراد مناسب نیست، تقسیم مداوم سود با صاحب امتیاز است. در عین حال برخی از اهدا کنندگان در پایان دوره توافق فرانچایز را تمدید نمی‌کنند. همین موضوع گاهی می‌تواند به ضرر دریافت کننده فرانچایز باشد.

بیشتر بخوانید : خلق ارزش برند در راه اندازی کسب و کار زنجیره ای فرانچایز

صنعت فرانچایز در برابر استارتاپ

شاید از خودتان بپرسید که چرا باید برای شروع یک کسب و کار از صنعت فرانچایز استفاده کرد؟ آیا راه‌اندازی یک استارتاپ می‌تواند زمینه سوددهی و موفقیت بیشتر را فراهم کند. حقیقت این است که راه انداختن یک استارتاپ می‌تواند مزیت‌های فراوانی داشته باشد. اگر استارتاپ شما موفق شود، سوددهی آن قطعاً نسبت به چیزی که از فرانچایز نصیبتان می‌شود، بیشتر خواهد بود.

اما آیا می‌دانید که ۲۵ درصد مشاغل نوپا و استارتاپ‌ها در سال اول با شکست روبرو می‌شوند و حدود ۹۰ درصد از آن‌ها در ۵ سال اول شکست می‌خورند. آمارها نشان می‌دهد که درصد موفقیت استارتاپ‌ها بسیار پایین است و اگر شما هم سرمایه، تجربه و دانش کافی برای شروع یک کار جدید را ندارید، قطعاً در همین دسته قرار خواهید گرفت و با این شرایط استفاده از حق فرانچایز یک شرکت یا برند معتبر می‌تواند ایده مناسب‌تری برای شما باشد.

بهترین فرانچایزها در سال ۲۰۲۱

فست فود مک دونالد بار دیگر در سال ۲۰۲۱ در رتبه نخست به عنوان بهترین فرانچایز قرار گرفته است. کی اف سی، پس از مک دونالد در جایگاه دوم قرار دارد. رتبه سوم بهترین فرانچایز در سال ۲۰۲۱ به برگرکینگ داده شده است. سون الِوِن (Eleven-7 ) در جایگاه چهارم در دسته بهترین فرانچایزها در سال ۲۰۲۱ قرار دارد.

سون ۷ از جمله فروشگاه‌های زنجیره‌ای است که در سال ۱۹۲۷ تاسیس شد. این کمپانی بزرگ هم اکنون به عنوان زیرمجموعه ای از شرکت ژاپنی «سون اَند آی» فعالیت می‌کند که دفتر مرکزی آن در تگزاس است.

سودآورترین فرانچایزها در سال ۲۰۲۱

مک دونالد، دانکین و فروشگاه یو پی اس، به ترتیب در دسته سودآورترین فرانچایزها در سال ۲۰۲۱ قرار گرفته‌اند. در این میان دریم وِکیشن، دِ میدز و اِنی تایم فیتنس در رده‌های بعدی قرار دارند.

بزرگ ترین فرانچایز در جهان

مک دونالد با فروش باورنکردنی ۸۹ میلیارد دلار بزرگ ترین شبکه فرانچایز در جهان محسوب می‌شود. علیرغم افزایش رقابت در این زمینه، این کمپانی از سال ۲۰۰۰ میلادی هر سال جایگاه خود را رده اولین حفظ کرده است. مک دونالد حتی از فرانچایزهایی چون کی اف سی ( KFC)، ساب وِی ( Subway) و برگرکینگ (Burger King) نیز بزرگ‌تر است.

هزینه فرانچایز (حق نمایندگی) مک دونالد

برای آغاز دریافت فرانچایز یا همان حق نمایندگی در مک دونالد باید رقمی معادل یک میلیون تا ۲ میلیون و دویست هزار دلار هزینه کرد. حق فرانچایز در مک دونالد بسیار سودآور است و تخمین زده شده که سود ناخالص آن به طور متوسط حدود ۱.۸ میلیون دلار به ازای هر رستوران در ایالات متحده است.

برترین فرانچایزهای تازه وارد

اگر بخواهیم به برترین فرانچایزهای تازه وارد اشاره کنیم، باید گفت «تروبای هیلتون» (Tru by Hilton) که در زمینه هتل و متل فعالیت دارد در جایگاه نخست «برترین‌های تازه وارد» قرار گرفته است. پس از آن «هایپر وِلنِس» (Hyper Wellness) و «مای آی لَب» (My Eyelab) در جایگاه دوم و سوم قرار دارند. «مای آی لَب» در زمینه ارائه لوازم مراقبت از چشم فعالیت دارد.

والمارت و ماجرای فرانچایز و دریافت نمایندگی

شاید برایتان جای تعجب داشته باشد که بدانید چیزی به عنوان فرانچایز یا دریافت نمایندگی در «والمارت» وجود ندارد. کلیه فروشگاه‌ها و شعبه‌های انبار آن متعلق به شرکت والمارت بوده و توسط خود کمپانی اداره می شود. با این وجود کسانی که خواهان سرمایه‌گذاری در والمارت هستند، می‌توانند بخشی از سهام آن را خریداری کنند. یکی دیگر از گزینه‌های موجود، اخذ امتیاز از مشاغل دیگر است که می‌توانید در یکی از فروشگاه‌های بزرگ والمارت راه‌اندازی کنید. یعنی شما می‌توانید حق فرانچایز دیگر مشاغل در داخل والمارت را خریداری کنید.

کاستکو فرانچایز ندارد

همانند فروشگاه‌های والمارت، «کاستکو» نیز چیزی تحت عنوان فرانچایز یا دریافت حق نمایندگی ندارد. برای مالکیت در کاستکو تنها می‌توان اقدام به خرید سهام از این شرکت کرد. کاستکو یک فروشگاه زنجیره‌ای عمده فروشی با دامنه بین‌المللی است که تمایلی به باز گذاشتن نحوه ارتباطات خود با سرمایه‌گذاران ندارد.

فرانچایز در ایران

قبل از انقلاب فرانچایزهای معروف مانند «مک دونالد» یا «کی اف سی» به ایران آمده بودند. حتی نمایندگی کل «کی اف سی» و «مک دونالد» در خاورمیانه در اختیار یک ایرانی بوده است. بعد از انقلاب و تغییرات سیاسی فرانچایزها هم در ایران تعطیل شدند و امتیازات نیز به اعراب واگذار گردید.

متاسفانه ایران در زمینه فرانچایز بومی نیز بسیار ضعیف عمل کرده است و به جز دو یا سه شرکت اثری از ایجاد این شیوه کسب و کار موفق و با ریسک کمتر، چندان به چشم نمی‌آید. شاید بتوان یکی از نمونه‌های فرانچایز در گذشته را که همگان به خاطر دارند از «فروشگاههای شهر و روستا» نام برد که البته از آن فروشگاه‌ها نیز دیگر اثری به جای نمانده است.

در ایران اخیرا نمونه‌هایی از ایجاد چنین شبکه‌هایی از توزیع خدمات وجود دارند که در بین آن‌ها «بوف» و «هایدا» قدیمی‌تر و «پدر خوب»، «فروشگاه‌های زنجیره‌ای افق کوروش» و «آیس پک» نمونه جدیدتر آن محسوب می‌شوند.

گردآوری توسط مجله آرادل
تنظیم و نگارش : مدیر
آشنایی با مفهوم فرانچایز، انواع ، معایب و مزایای آن
منبع